فهرست نویسی و رده بندی
با مطالعه ی تاریخ کتابخانه ها از دوران گذشته تا کنون، با کتابدارانی آشنا می شویم که همواره در تلاش یافتن راهی برای نظم دادن به مجموعه های کتابخانه بوده اند. آن ها در درازای سال ها با استفاده از امکانات موجود و به اندازه ی توان خود، در مجموعه ی کتابخانه نظم برقرار می کردند تا از این راه دسترسی به آن سریع تر و دقیق تر شود. با اختراع ماشین چاپ وگسترش علم و دانش و به دنبال افزایش شمار کتاب ودیگر منابع در کتابخانه ها، نیاز به برقراری نظم و سازماندهی آن ها بیشتر و بیشتر شد.
سازماندهی :
پس از فرآیند مجموعه سازی در هر کتابخانه ، چه کوچک و چه بزرگ و با هرشمار مجموعه، یافتن مدرک کار ساده ای نخواهد بود. برای پیدا کردن ناحیه ی دقیق هر اثر نیاز به سازماندهی وجود دارد.
تعریف :
سازماندهی، مجموعه فعالیت هایی است که با انجام آن ها مدارک و منابع کتابخانه، تجزیه و تحلیل، رده بندی و قابل بازیابی می شوند. این کار با استفاده از دو فرآیند فهرست نویسی و رده بندی امکان پذیر خواهد بود.
تعریف و هدف
هنگامی که حجم مجموعه ی کتابخانه بیش از حد افزایش یابد، به طوری که کتابدارنتواند مکان قرار گرفتن کتاب ها و دیگر منابع را به خاطر بسپارد، برای دستیابی سریع به منابع باید از روش ویژه یا همان فهرست نویسی استفاده کرد. به کمک نظمی که بدین ترتیب برقرار می شود، هم کتابدار و هم مرا جعه کننده می توانند به سادگی و سرعت و دقت، منبع مورد نظر خود را از میان دیگرمنابع پیدا کنند. نا گفته نماند که کوچک ترین کتابخانه با کمترین شمار کتاب نیز از فهرست نویسی و تنظیم علمی و منطقی موضوعی بی نیازنیست. فهرست نویسی، دانش یا فنی است که فهرست نویس به کمک قوانین و قواعدآن، به تجزیه و تحلیل شکل ظاهری و محتوای یک یک کتاب ها و دیگر منابع می پردازد و هدف اساسی آن، سازمان دادن به مجموعه ی مواد و منابع کتابخانه برای استفاده ی هر چه بیشترمخاطبان است. جلب توجه خواننده به هدف از تهیه ی کتاب، محتوای آن و رابطه ی آن با دیگرکتاب ها از دیگر هدف های فهرست نویسی است. فهرست نویسی، هدف های دیگری نیز به شرح زیر دارد:
- کمک به مراجعه کننده برای پیدا کردن کتابی که: نویسنده ی آن، عنوان آن، موضوع آن مشخص است.
- نشان دادن موجودی کتابخانه: از یک نویسنده ی مشخص، در باره ی یک موضوع مشخص، از یک نوع متن مشخص.
- کمک به انتخاب کتاب: از طریق اطلاعات ویرایش آن (کتابشناختی)، از طریق ویژگی های آن (ادبی یا موضوعی).
اگر کتابخانه به هدف های بالا برسد، خواهد توانست به پرسش های زیر پاسخ دهد:
- در کتابخانه چه کتابی با عنوان مشخص وجود دارد؟
- در کتابخانه چه کتابی از یک نویسنده ی مشخص وجود دارد ؟
- در کتابخانه در باره ی چه موضوع هایی کتاب وجود دارد؟
- موضوع هر کتاب چیست؟
- درباره ی یک موضوع چه کتاب هایی وجود دارد ؟
- از یک کتاب چه چاپ ها یا ویراست هایی موجود است ؟
- این ا ثر داستان است یا غیر داستان ؟
با توجه به تعریف و هدف ها، فهرست نویسی شناسنامه ای برای مجموعه ی کتابخانه، شامل کتاب و دیگر شکل های منابع است ودر آن به جزئی ترین مشخصات کتابشناختی که مورد نیاز مراجعه کننده است، اشاره می شود. این اطلاعات کمک می کنند که هر منبع با مشخصات کلی و ظاهری خود از میان دیگر منابع، قابل تشخیص، جداسازی و بازیابی باشد.
برنامه و راهبرد
برای فهرست نویسی باید به چند نکته مانند: نوع کتابخانه و ویژ گی های مراجعان توجه داشت. به طور کلی آنچه که باید در برنامه و راهبرد فهرست نویسی رعایت کرد، به شرح زیر است:
- نوع کتابخانه: یعنی تعیین اینکه کتابخانه ، عمومی، تخصصی یا آموزشگاهی است، زیرا میزان دانش، تجربه ها و نوع نیاز مراجعه کنندگان در هر کتابخانه، با کتابخانه ی دیگر متفاوت ا ست . این موضوع بر چگونگی و سطح کار فهرست نویسی تأ ثیر خواهد گذاشت.
- سامانه ی کتابخانه: شیوه ی اداره ی مخزن کتابخانه به روش بسته (قفسه ی بسته) یا باز (قفسه ی باز) نیز مهم است، زیرا در شکل اول ، مراجعان ناچارند از برگه دان یا فهرست رایانه ای استفاده کنند. بنابر این، باید به جزئیات بیشتری از اطلاعات کتابشناختی پرداخت. اما در روش مخزن باز چون مراجعان به شکل مستقیم به قفسه ها دسترسی دارند، اطلاعات جزئی کمتر مورد نیاز خواهد بود.
- امکانات موجود: امکاناتی همچون شمار فهرست نویسان و سطح مهارت و تجربه ی آن ها، میزان بودجه ی کتابخانه و در اختیار داشتن سخت افزار و نرم افزار لازم، بر برنامه ریزی فهرست نویسی در کتابخانه تأثیر زیادی دارد.
قواعد فهرست نویسی:
فهرست نویسی به مفهوم نو، نیاز به قواعدی دارد که تهیه ی فهرست و ثبت مشخصات کتاب ها را هماهنگ و یکدست کند. مجموعه قوانینی با هدف یاد شده و برای راهنمایی فهرست نویس تدوین شده است. به طور کلی، هدف های قواعد فهرست نویسی به شرح زیر است:
الف. ایجاد یکدستی در کتابخانه
- ایجاد هماهنگی در میان کتابخانه ها
- کاهش زمان فهرست نویسی
- آسان کردن استفاده از کتابخانه برای کاربران ، هنگام استفاده از کتابخانه های دیگر مفهوم نیست. ویراستار
فهرست نویسی شامل سه بخش است:
- فهرست نویسی تو صیفی
- فهرست نویسی تحلیلی
- رده بندی
فهرست نویسی توصیفی
سرشناسه
فهرست نویسی توصیفی شکل ظاهری کتاب یا هر منبع مطالعاتی را توصیف می کند و به ترتیب شامل: نام پدیدآورنده، تاریخ تولد و درگذشت او، عنوان کتاب، پدیدآورندگان همکار(مترجم؛ تصویرگر؛ ویراستار)، مرتبه ی ویرایش، وضعیت نشر (محل نشر، نام ناشر، تاریخ نشر)، شمار صفحه ها یا جلدها، دیگر مشخصات ظاهری و یادداشت ها ست. این اطلاعات، بیشتر از صفحه ی عنوان ب دست می آید.
فهرست نویسی تحلیلی
این اطلاعات پس از فهرست نویسی توصیفی می آید و با آن متفاوت است و به محتوای منبع مطالعاتی و دیگر پدید آورندگان همکار(مترجمان، تصویرگران، ناشران) عنوان و … می پردازد. مراجعه کنندگان به کمک این شناسه ها می توانند کتاب مورد نظر خود را بازیابی کنند.
رده بندی
هر گاه اشیا برپایه ی نظمی منطقی و بنابر درجه ی شباهت خود مرتب شوند، به طوری که این نظم سبب شود در کتابخانه، کتاب ها و دیگر مواد کتابخانه بر اساس موضوع یا شکل آن ها کنار هم قرار گیرند، رده بندی انجام شده است. در قفسه های کتابخانه، ناحیه ی درست کتاب بنابر سامانه ی رده بندی تعیین می شود.
سطوح مختلف در فهرست نویسی
فهرست نویسی بنابر هدف آن و میزان نیاز کتابخانه به ارائه ی اطلاعات به مراجعان برای بازیابی منابع، در سه سطح پیشنهاد می شود.
سطح نخست
برای کاهش کار فهرست نویسی و صرفه جویی در هزینه ها و استفاده ی آسان تر از آن، بعضی مطالب حذف و به حداقل ا طلاعات کتابشناختی اشاره می شود.
دراین سطح، مواردی همچون عنوان فرعی، تکرار پدیدآورنده، فروست و جزئیات مشخصات ظاهری مانند تصویر، اندازه و… حذف می شود.
دومین سطح
این سطح بیشتر در کتابخانه های تخصصی که به اطلاعات بیشتری نیاز است. این سطح شامل جزئیات بیشتری از سطح اول است.
سومین سطح
این سطح برای توصیف کامل و جامع آثار و بیشتر برای آثاری است که از نظر کتابخانه اهمیت دارند و باید اطلاعات دقیق تری از آن ها به خواننده داده شود. در این سطح به تمام جزئیات کتاب در فهرست برگه اشاره می شود.
منابع و ابزار فهرست نویسی و رده بندی
برای فهرست نویسی کامل و درست، منابع و ابزار گوناگون لازم است که هر کدام در مرحله ای از کار مورد استفاده قرار می گیرند. بدیهی است بدون این منابع کار فهرست نویسی دقیق و کامل نخواهد بود. منابع مورد نیاز همراه با معرفی مختصر به، شرح زیر است:
- فهرست مستند اسامی مشاهیر، مولفان
- فهرست سرعنوان های موضوعی
- طرح های رده بندی
- جدول نشانه ی مولف
- کتابشناسی ملی ایران
- دیگر منابع کمکی
- سایت دیگر کتابخانه ها مانند بخش کودکان کتابخانه ی ملی، حسینیه ی ارشاد و ….
آشنایی با اجزای کتاب
جلد: محافظ و پوشش اصلی صفحه های داخلی کتاب، یعنی متن است.
پشت جلد: قسمت مقابل روی جلد را پشت جلد می نامند و بخشی از اطلاعات کتابشناسی را در بر دارد.
روکش جلد: برخی از کتاب ها به ویژه منابع مرجع دارای جلدهای ضخیم به نام گالینگوریا کالینگورهستند. برای محافظت و زیبایی این گونه کتاب ها از روکش استفاده می کنند.
عطف یا شیرازه: آن قسمت از کتاب که دو جلد را به هم متصل می کند و صفحه های اصلی داخل کتاب به آن دوخته یا چسبانده می شوند، عطف یا شیرا زه ی کتاب نام دارد.
صفحه ی عنوان: صفحه ای است که پیش از آغاز متن کتاب قرار دارد و اطلاعات اصلی کتاب مانند نام پدیدآورنده(گان)، عنوان و عنوان فرعی، نام ناشر، تاریخ نشر، محل نشر، وضعیت ویرایش و تجدید نظر، عنوان مجموعه و شماره ی جلد روی آن نوشته می شود.
پشت صفحه ی عنوان: دراین صفحه که صفحه ی حقوق هم نامیده می شود، شناسنامه ی کتاب به شکل کامل و بسیار مفصل تر از صفحه ی عنوان می آید.
پیشگفتار: نوشته ی کوتاهی است که بیشتر پس از صفحه ی عنوان و پیش از فهرست مطالب می آید و نویسنده در مورد سبب، چگونگی و هدف از تألیف کتاب در آن توضیح می دهد . گاهی پیشگفتار را فرد دیگری می نویسد.
فهرست مندرجات یا فهرست مطالب: که در آ ن، سرفصل ها و عنوان بخش ها به ترتیب قرار گرفتن در متن با ذکر شماره ی صفحه مشخص می شوند.
مقدمه یا دیباچه: اگر چه گاهی ناشر یا نویسنده، عبارت مقدمه و پیشگفتاررا به ناحیه ی هم به کار می برند، این دو تفاوت هایی با هم دارند.
متن: بخش اصلی و بنیادین کتاب که شامل موضوع و محتوای کتاب است.
واژه نامه: فهرستی از واژه های تخصصی است که در متن کتاب به کار رفته اند و گاهی همراه با برابر نهادهای لاتین یا معانی آن هاست که به ترتیب الفبایی در پایان کتاب می آید.
نمایه ها(فهرست ها): در پایان بسیاری از کتاب های غیرداستان به ویژه کتاب های مرجع، فهرستی از نام ها، مکان های جغرافیایی و موضوع های مورد بحث در کتاب به ترتیب الفبایی و با ذکر شماره ی صفحه، برای بازیابی سریع تر و ساده تر مطالب متن ارائه می شود.
فهرست منابع و مآخذ یا کتابنامه: در پایان بیشتر کتاب های غیرداستان، به نام کتاب ها و منابعی که نویسنده از آن ها برای نوشتن کتاب خود استفاده کرده است، اشاره می شود.
- فهرست نویسی توصیفی
در فهرست نویسی توصیفی چند ناحیه برای قرار گرفتن اطلاعات کتابشناسی مشخص شده است:
ناحیه ی سرشناسه: انتخاب سرشناسه در فهرست نویسی کار مهمی است. سرشناسه از روی صفحه عنوان انتخاب می شود. اگر کتابی تنها یک نویسنده داشته باشد، نام وی سرشناسه خواهد شد. سرشناسه روی برگه ی فهرست نویسی در تقاطع فاصله ی ۵/۱ سانتی متر از کناره ی بالا و ۲ سانتی متر از کناره ی راست برگه نوشته می شود. برای نوشتن نام پدیدآورنده، نخست نام خانوادگی و سپس نشانه ی ویرگول( ، ) و پس از آن نام کوچک وی می آید.
ناحیه عنوان ( نام کتاب ): عنوان بدون کمترین تغییر از روی صفحه ی عنوان، در خط دوم و در فاصله ی ۳ سانتی متر از کناره ی راست برگه ی فهرست نویسی نوشته می شود.
صالحی، آتوسا، ۱۳۵۱-
ماشین قشنگ من کاهو/ آتوسا صالحی
- ناحیه ی شرح پدیدآورنده(گان): نام پدیدآورنده ی اول به شکل معمولی یعنی اول نام کوچک و سپس نام خانوادگی، پس از ناحیه ی عنوان تکرار می شود.
ناحیه ی ویرایش: اگر در متن اثر تغییراتی از نظر کمی یا کیفی و حتی شکل داده شود، اثر ویرایش شمرده می شود. در چنین مواردی به آن اشاره خواهد شد.
ناحیه ی وضعیت نشر: اطلاعات این قسمت از صفحه ی عنوان، پشت صفحه ی عنوان (صفحه ی حقوق) یا پشت جلد به دست می آید. اطلاعات این بخش شامل: محل نشر، ناشر و تاریخ نشر است و باید هنگام نوشتن، همین ترتیب را رعایت کرد.
- تهران: مروارید، ۱۳۸۳ .
ناحیه ی مشخصات ظاهری: این قسمت شامل صفحه شمار، تصویر، عکس، جدول، نقشه و … است و در سطر بعد، پس از قسمت وضعیت نشر و با فاصله ی ۳سانتی متر، یعنی از زیر عنوان نوشته می شود.
۳۲ ص. : مصور (رنگی )
ناحیه ی سلسله انتشارات یا فروست: فروست، عنوان مشترکی ا ست که ناشر برای یک سلسله از آثار خود یا شماری از آثار جداگانه که از نظر موضوع به هم وابسته اند و ناشر آن هارا به دنبال هم منتشر می کند، به کار می برد. اگر کتابی دارای فروست باشد، پس از مشخصات ظاهری و نشانه ی نقطه خط تیره ( .- ) و در داخل کمانک، نام مجموعه ی همراه با شماره ی آن ( اگر داشته باشد) نوشته خواهد شد.
مانند : ۸۰ ص. : مصور ( رنگی ) .- ( آشنایی با نجوم؛ ۵)
ناحیه ی یادداشت: دیگر اطلاعات کتاب، هر یک در سطر جداگانه و به ترتیب زیر در ناحیه ی یادداشت نوشته می شود: مانند :بها، شابک، گروه سنی و …
فهرست نویسی تحلیلی:
این بخش که به تعریف آن پیش از این نیز اشاره شده است، شامل: موضوع و دیگر شناسه ها (شناسه ی افزوده) است. در این بخش که بلافاصله پس از قسمت یادداشت ها قرار دارد، اول موضوع های کتاب با فاصله ی۳ سانتی متر از کنار برگه در سطر جدیدی نوشته می شوند. انتخاب موضوع یعنی تعیین واژگان یا عبارت هایی که گویای محتوای کتاب باشند، کار دقیق و پراهمیتی است. شمارموضوع ها بستگی به زمینه های مورد بحث در کتاب دارد و سرعنوان های موضوعی به کمک فهرست تهیه می شوند. موضوع ها با عدد نمایش داده می شوند. برای کتاب های کودکان، موضوع های زیاد پیشنهاد نمی شود، اما فراموش نشود که کتابدار نباید به سلیقه ی خود عبارت ها یا واژگانی را به عنوان موضوع انتخاب کند، زیرا سبب ناهماهنگی در کتابخانه و سر درگمی مراجعه کنندگان می شود، مانند:
لایولی، نیلوپ، ۱۹۳۳-
چند روز با پدربزرگ/ پنه لوپه لایولی؛ مترجم فرمهر منجزی؛ تصویرگر پل هاروارد. – تهران : پیدایش، ۱۳۸۶ .
۸۴ ص. : مصور.
شابک X –-۹۶۴۷۹۴۰۲۲
داستان های اجتماعی. ۲. داستان های ماجرایی الف. هاروارد، پل، تصویرگر ب. منجزی، فرمهر، مترجم. ج. عنوان
۳۰۰ دا
چ۳۴۶ل/
در ادامه ی مو ضوع ها، شناسه های دیگر (شناسه ی افزوده) نوشته می شوند. منظور از شناسه های دیگر، نام نویسندگان همکار، مترجم یا مترجمان، تصویرگر(ان)، سازمان هایی که نقش مهمی در تهیه ی اثر دارند یا دولتی هستند و دیگر افرادی است که در قسمت شرح پدیدآورنده(گان) به آن ها اشاره شده است. این شناسه ها با حروف(ابجد) نمایش داده می شوند. پس از آوردن نام ها تنها واژه ی عنوان نوشته خواهد شد، نه عنوان کامل کتاب. این واژه برای این آورده می شود که در تهیه برگه های دیگر به یاد داشته باشیم که یک برگه ی عنوان نیز برای بازیابی عنوان از سوی مخاطب فراهم شود.
شمار برگه ها: اگر کتابخانه با سیستم دستی اداره می شود، لازم است برای آسانی بازیابی منابع، برگه های دیگری هم تهیه شود، که شمار آن به تعداد موضوع ها و شناسه های دیگر فهرست تحلیلی بستگی دارد و برگه های اضافی به ترتیب زیر خواهد بود.
برگه ی مادر، برگه ی عنوان، رف برگه، برگه های موضوع، برگه ی شناسه های افزوده.
- رده بندی
تعریف و هدف: رده بندی عبارت است از سازماندهی هر نوع شیء، اندیشه، کتاب و دیگر مواد که دارای ویژگی مشترک اند، یا بر پایه ی شباهت ها و تفاوت ها منظم می شوند. این ویژگی مشترک میان آن ها می تواند از نظر اندازه، رنگ، نوع، شکل، محتوا یا … باشد. رده بندی در کتابخانه، ناحیه ی درست کتاب در قفسه های کتابخانه را بنابرسامانه ی رده بندی تعیین می کند.
به طور کلی رده بندی در کتابخانه به دو دلیل انجام می شود:
- ایجاد ارتباط منطقی میان یکایک منابع موجود در کتابخانه بر پایه ی موضوع
- دستیابی آسان خواننده به کتاب مورد نظر خود در کوتاه ترین مدت
انواع رده بندی
کتاب ها ی یک مجموعه را می توان بنابر ویژگی های زیر مرتب کرد:
- شماره ی ثبت
- قطع واندازه
- شکل (فرم)
- مولف
- تاریخ انتشار
- موضوع
- گروه سنی
- ترکیب دو یا چند ویژگی یاد شده
دو نوع رده بندی زیر از فراگیر ترین و کاربردی ترین رده بندی ها ی جهان هستند:
- رده بندی دیویی یا رده بندی دهدهی اعشاری
- رده بندی کنگره یا رده بندی ا ل. سی.
البته در کتابخانه های کودکان و آموزشگاهی به جز این دو گونه رده بندی، می توان راه های دیگری هم برای مرتب کردن کتاب ها و مواد خواندنی به کار برد که به آن ها اشاره خواهد شد. ناگفته نماند زمانی یک رده بندی درست انجام می شود که موضوع مناسب برای کتاب انتخاب شود. به همین سبب باید در انتخاب موضوع (ها) دقت لازم به کار رود. به یاد داشته باشید شماره ی رده بندی همیشه بر پایه ی موضوع اول (اصلی) کتاب که مهم ترین و جامع ترین موضوع است، تعیین می شود.
- رده بندی دیویی
این رده بندی را کتابداری به نام ملویل دیویی بین سال های ۱۸۷۳ و ۱۸۷۶ تدوین کردودر حال حاضر در بیشتر کتابخانه های عمومی، آموزشگاهی ودر بیش از نیمی از کتابخانه های دنیا به کار می رود. این رده بندی، ساختار سلسله مراتبی دارد، یعنی وابستگی موضوع ها به هم از کل به جزء است و یک نظام رده بندی اعشاری هم هست.
در این رده بندی تنها از اعداد سه رقمی بین ۰۰۰– ۹۹۹ یعنی ۱۰۰۰عدد استفاده می شود. تمام دانش بشری در این هزار رقم به ده موضوع گسترده بخش می شود و هر موضوع دارای ۱۰۰ شماره است.
رده بندی دیویی که نشان دهنده ی ۱۰ رده ی اصلی و شماره هر یک است:
سپس هررده ی اصلی به ده بخش دیگر تقسیم می شود که به وسیله ی رقم دوم یا دهگان نشان داده می شود.
برای بار سوم نیز هر یک از این ده بخش به نوبه ی خود به ده بخش دیگر تقسیم می شود.
در نمونه، اعدادی که موضوع ندارند برای موضوع هایی که در آینده مطرح می شوند پیش بینی شده است.
پس از آن، در صورت نیاز و جزئی تر شدن موضوع، رده بندی به شکل اعشاری گسترش می یابد.
این رده بندی برای کتابخانه هایی که مجموعه ی آن ها از پانصد هزار عنوان تجاوز نکند مناسب است. کتابخانه هایی هم که تا سه هزار عنوان کتاب دارند، بهتر است از خلاصه ی دوم و سوم دیویی استفاده کنند. اما پیشنهاد می شود اگر مجموعه ی آن ها بیش از سه هزارعنوان است یا پیش بینی می کنند در آینده ی نزدیک به بیش از سه هزار عنوان می رسد، از خلاصه ی رده بندی دیویی که به فارسی ترجمه شده است استفاده کنند.
با توجه به ناحیه ی گاه برخی موضوع ها در ادبیات کشور ما، کتابخانه ی ملی ایران بنا بر رده بندی دهدهی دیویی به تهیه و انتشار کتاب های رده بندی با نام گسترش فارسی برای بعضی موضوع ها مانند: اسلام، زبان، ادبیات و تاریخ و جغرافیا پرداخته است. در چیدمان کتاب ها بر پایه ی رده بندی دیویی، نخست ۳ عدد صحیح و سپس اعداد اعشاری بعد از آن در نظر قرارگرفته می شود:
۷۳۱/ ۹۷۳ (۶) ۰۳ ۷۳/ ۹۷۳ (۵) ۷۳/ ۹۷۳ (۴) ۷ / ۹۷۳ (۳) ۶۹ / ۹۷۳ (۲) ۶ / ۹۷۳ (۱)
در رده بندی کتاب های داستانی کودکان، پیشنهاد می شود که از دو حرف ” دا ” که از واژه ی داستان گرفته شده است، استفاده شود. البته مدتی است که کتابخانه ی ملی ایران افزون بر ا نشانه ی ” دا ” از شماره ی دیویی هم که به موضوع اول کتاب داده شده است، استفاده می کند.
اما برای کتاب های داستان نوجوانان تنها از شماره ی دیویی استفاده می شود.
در بعضی کتابخانه ها درکنار شماره ی دیویی، بر چسب های رنگی هم به کار می برند. بدین تر تیب که اول به هر یک از موضوع ها ی ده گانه ی دیویی یک رنگ تعلق داده می شود و سپس به هر یک از گروه های سنی چهار گانه (الف، ب، ج، د) در هر موضوع هم رنگ دیگری اختصاص می یابد (رنگ گروه های سنی در تمام موضوع ها ثابت خواهد بود). پس درهر کتابی، هم به موضوع و هم به گروه سنی، رنگ جداگانه ای اختصاص می یابد. برای نمونه، رنگ زرد برای موضوع علوم و برچسب نارنجی برای گروه سنی تعیین شده است، در نتیجه، استفاده از دو بر چسب زرد و نارنجی، نشان دهنده ی کتاب علوم برای گروه سنی ب است.
البته گاهی در برخی کتابخانه های کودک ، شیوه ی زیر را کهکمابیش به روش بالا شبیه است، به کار می گیرند.
در این کتابخانه ها برای هر موضوع (۱۰ رده ی اصلی دیویی) یک برچسب رنگی تعریف شده است که در بالای شماره ی رده بندی روی برگه ی فهرست نویسی و جلد کتاب چسبانده می شوند. این شیوه به ویژه برای کتابخانه هایی که مخاطبان آن ها خردسالان و کودکان پیش دبستانی(۲-۶ سال) هستند، مناسب است. در کتابخانه های آموزشگاهی و عمومی با مخاطبان دبستانی ( ۷- ۱۰ سال) می توان از ترکیب برچسب رنگی و شماره ی دیویی استفاده کرد. در این گونه کتابخانه ها پیشنهاد می شود برای سه دسته ی :داستان، غیرداستان و شعر ۳ برچسب رنگی تعریف شود و در بالای شماره ی رده بندی کتاب چسبانده شود. برخی کتابخانه های عمومی که اعضا ی آن ها از گروه های سنی متفاوت هستند، افزون بر برچسب های رنگی موضوعی از برچسب های رنگی با شکل متفاوت، برای جداسازی کتاب های گروه های سنی مختلف استفاده می کنند (۲-۶ سال، ۷- ۱۰ سال، ۱۱- ۱۶ سال). در هر دو روش، تهیه و نصب راهنمای برچسب های رنگی در نزدیک ترین محل به مجموعه ی کتابخانه، برای آگاهی مراجعه کنندگان الزامی است.
نشانه ی مولف: چون در کتابخانه، کتاب های هم موضوع بسیار وجود دارند، برای جداسازی آن ها و سرعت در یافتن کتاب مورد نظر، باید نشانه ی مولف به کار برد ، به این ترتیب که افزون بر شماره ی رده بندی، باید نشانه ی مولف و اثر را هم اضافه کرد. این کار به دو شکل انجام می شود:
- با توجه به حجم قابل توجه کتاب و دسترسی کتابدار به کتاب ” نشانه مولف سه رقمی” چنین اجرا می شود:
نخست حرف اول نام نویسنده نوشته می شود و در کتاب” نشانه مولف…” نزدیک ترین حرف هارا به نام نویسنده جست وجو و عدد مقابل آن نام انتخاب می شود و در برابر حرف اول نام نویسنده و پس از آن حرف اول کتاب نوشته می شود. این حرف ها و اعداد از چپ به راست نوشته و خوانده می شوند:
ماده شیر سرکش از تامورا پیرس ترجمه پروین جلوه نژاد “م ۹۱۴ پ” که حرف “پ” حرف اول نام خانوادگی نویسنده و عدد “۹۱۴” با استفاده از کتاب نشانه مولف به دست آمده، شماره ی نویسنده و حرف “م” حرف اول عنوان کتاب است.
- اگر کتابدار، کتاب “نشانه مولف سه رقمی” را در اختیار نداشته باشد، نخست یک، دو یا سه حرف اول نام خانوادگی نویسنده و پس از خط تیره، حرف اول عنوان کتاب هم نوشته می شود. نمونه ی بالا با استفاده از این شیوه چنین خواهد شد: پ ی – م . این حرف ها از راست به چپ نوشته و خوانده می شوند.
به این تر تیب، دو کتاب هم موضوع با دو نویسنده ی مختلف از هم جدا می شوند. مجموعه ی شماره رده بندی و نشانه ی مولف را شماره ی بازیابی یا شماره ی راهنما می نامند. کتاب هایی که دارای چند نسخه یا چند جلد یا تاریخ های مختلف ویرایش هستند، باید این موارد را به شماره ی بازیابی اضافه کنند.
استفاده از فیپا: به کتابخانه هایی که به منابع و ابزار فهرست نویسی و رده بندی یا نرم افزار کتابخانه دسترسی ندارند، پیشنهاد می شود که از روی فیپا، اطلاعات مربوط را به برگه ی فهرست نویسی منتقل کنند و اگر اطلاعات کتابشناختی به شکل خطی نوشته شده بود، باید هنگام نوشتن روی برگه و مطابق آنچه پیش تر گفته شد، شکل آن را تغییر دهند. این اطلاعات باید با کتاب هم مقایسه شود.
- برای فهرست نویسی بهتر است از فیپا استفاده کرد و اگر کتابی قدیمی بود و فیپا نداشت، کتابدار باید یک کار بنیادی انجام دهد.
- پیشنهاد می شود در کتابخانه های کوچک و آموزشگاهی به ویژه دبستانی تنها سطح نخست به کار گرفته شود.
سلطانی، شیفته . خود آموز کتابداری یا چگونه یک کتابخانه کوچک بسازیم .- ویرایش ۴ .- تهران : دبیر خانه هیأ ت امنای کتابخانه های عمومی کشور، نشر کتابخانه ، ۱۳۷۷
فتاحی، رحمت الله؛ طاهری، مهدی. فهرست نویسی: اصول و روش ها.- ویرایش ۴ .- تهران : نشر کتابدار، ۱۳۸۴
مجیدی ، موسی . راهنمای ایجاد وگسترش کتابخانه های آ موزشگاهی . تهران: سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، دفتر انتشارات کمک آموزشی، انتشارات مدرسه، ۱۳۷۸
مرتضایی فرد، فاطمه. راهنمای استفاده از رده بندی کنگره. تهران: سازمان مطالعه تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، ۱۳۸۵ .
ممنونم از توضیحات کامل و آسان فهم تون